به گزارش همشهری آنلاین به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، تاخت‌وتاز ۲۰ سال خشکسالی در خراسان جنوبی آثار نامطلوبی بر کویر این منطقه و محیط زیست استان گذاشته است. کاهش منابع آبی، از بین رفتن قنوات و مرگ تدریجی چاه‌های آب ازجمله این آثار است که خود منجر به پدیده‌ای عذاب‌آور برای مردم این منطقه شده است. هرچند در یک سال اخیر افزایش بارندگی‌ها تا حدی میزان رطوبت خاک استان را افزایش داده و منجر به کاهش تولید ریزگرد شده است، ولی مدت‌ها طول می‌کشد تا آثار ۲۰ سال خشکسالی و افزایش کانون‌های بحرانی فرسایش خاک از بین برود.
روزهای بحرانی
موضوع پدیده گردوغبار از سال‌های گذشته در خراسان جنوبی مطرح بوده است به‌طوری‌که الله‌پور معاون فنی حفاظت محیط‌زیست خراسان جنوبی در ۱۰ مرداد ماه ۹۵ در جلسه شورای برنامه‌ریزی شهرستان بیرجند بیان‌کرده بود: وضعیت ریزگردها در خراسان‌جنوبی از سال ۹۰ تاکنون روزبه‌روز بحرانی‌تر شده و هر سال نسبت به سال قبل روزهایی که شاهد ریزگردها هستیم بیشتر شده است.
۲۰ اردیبهشت ۹۸ عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در بیرجند بیان کرد که امسال مجلس هزار میلیارد تومان با اولویت استان‌های جنوب شرق کشور برای مقابله با ریزگردها و گردوغبار تصویب کرد. ۳۰۰ میلیارد تومان برای جلوگیری از ریزگردها و گردوغبار در جنوب شرق ایران اختصاص می‌یابد، این بودجه به استان‌های خراسان جنوبی، منطقه جازموریان، سیستان و بلوچستان و بخش‌هایی از استان کرمان تعلق خواهد گرفت. پنج آبان امسال هم برخی رسانه‌های خراسان جنوبی اعلام کردند در اولین برآورد ملی زیان‌های اقتصادی ریزگردها، خسارت سالانه گردوغبار به خراسان جنوبی ۵۰۵ میلیارد تومان است.
افزایش کانون‌های بحرانی تولید ریزگرد
نصرآبادی مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در این زمینه گفت: تعداد کانون‌های بحرانی تولید ریزگرد در خراسانی‌جنوبی از ۲۸ کانون به ۳۵ کانون افزایش یافته که یک هشدار مهم محسوب می‌شود. ریشه اصلی تولید ریزگردها در خراسان‌جنوبی خشکسالی‌های اخیر، مجاورت با کویرها و تغییر کاربری برخی از اراضی به‌ویژه اراضی کشاورزی است. پارسال ۸۴ میلیارد تومان اعتبار برای مقابله با ریزگردها از دو محل به منابع طبیعی خراسان‌جنوبی اختصاص یافت، بیان‌کرد: با توجه به این اعتبار تاکنون ۴۵ هزار هکتار عملیات نهال‌کاری در خراسان‌جنوبی انجام شده که در ماه‌های آینده ادامه خواهد یافت.
خراسان جنوبی در معرض فرسایش بادی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی ادامه داد: اگر اعتبارات مقابله با ریزگردها برای سال ۱۴۰۰ نیز اختصاص یابند، می‌توان قدم‌های مؤثری برای مقابله با ریزگردها برداشت. ریشه اصلی تولید ریزگردها در خراسان‌جنوبی خشکسالی‌های اخیر، مجاورت با کویرها و تغییر کاربری برخی از اراضی به‌ویژه اراضی کشاورزی است.
۱۸ روز غبارآلود
خندان‌رو مدیر کل هواشناسی خراسان‌جنوبی گفت: از ابتدای سال تاکنون تعداد روزهایی که مردم خراسان‌جنوبی با پدیده گرد و غبار رو به رو بوده‌اند ۱۸ روز بوده است. بارندگی‌های یک سال اخیر مقداری روزهای گرد و غبار خیز در استان را کاهش داده است، این آمار در مدت مشابه پارسال ۳۵ روز و در بلند مدت ۵۳ روز بوده است. بر اساس نظر و گفته کارشناسان منشأ ریزگردهای خراسان جنوبی داخلی است و به واسطه همجواری با استان سیستان و بلوچستان تحت تأثیر بادهای ۱۲۰ روزه سیستان نیز قرار دارد. یکی از اقدامات ما در حوزه ریزگردها نصب ایستگاه پایش گردوغبار در شهرستان طبس در دو ماه گذشته است که برای آن ۲۵۰ میلیون تومان هزینه کرده‌ایم.
افزایش بادهای ۱۲۰ روزه به ۱۷۰ روز
میرجلیلی مدیرکل مدیریت بحران خراسان جنوبی گفت: بادهای ۱۲۰ روزه از اواسط خردادماه تا پایان شهریورماه هر سال میهمان خراسان‌جنوبی هستند. مدت زمان وزش این بادها در چند سال اخیر از ۱۲۰ به ۱۷۰ روز افزایش یافته است، با توجه به خشکسالی‌های اخیر وزش بادهای ۱۲۰ روزه با ریزگردها و گرد و خاک شدید همراه شده و اگر پوشش گیاهی و سنگ فرش طبیعی استان تخریب شود، این پدیده‌ها شدت بیشتری خواهد داشت. بافت خاک خراسان‌جنوبی به‌دنبال خشکسالی‌های پی‌درپی سست شده و با اندک وزش باد از هم جدا می‌شود.
اکبری مدیر کل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی گفت: متأسفانه در کل کشور روند فرسایش خاک صعودی بوده و یک رشد ۵۰ درصدی داشته است که همین روند را در خراسان‌جنوبی نیز می‌توان دید. علت فرسایش خاک را باید در خشکسالی‌های اخیر، تخریب پوشش گیاهی، چرای بی‌رویه دام، تغییر کاربری‌ها، گردشگری غیر اصولی و تخریب زمین‌های کشاورزی جست‌وجو کرد. فرسایش خاک به دنبال خود فرسایش بادی و تولید ریزگرد و همچنین پدیده گرد و غبار را به همراه دارد، خراسان‌جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان بیشترین استان‌های تحت تأثیر فرسایش بادی در کشور هستند.
وی افزود: حدود یک سوم از اراضی خراسان‌جنوبی تحت تأثیر فرسایش بادی قرار دارد که از این میزان بالغ بر دو میلیون هکتار در وضعیت بحرانی قرار دارد. متأسفانه ما با برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی هم سهم آب آیندگان را مصرف می‌کنیم و هم به فرسایش خاک و تولید ریزگرد کمک می‌کنیم. وقتی با پدیده‌ای، چون ریزگرد رو به رو هستیم که در پاره‌ای مناطق به وضعیت و شرایط بحرانی رسیده است کار مقابله با آن نیز دشوار و حتی می‌توان گفت حکم مُسکن را دارد. هر چند در مناطق سکونتگاهی راهی جز راهکارهای مقابله‌ای نداریم، در سایر موارد بهترین، تأثیرگذارترین و مهمترین کار در حوزه ریزگردها حفظ پوشش گیاهی موجود و اقدامات پیشگیرانه است.
اکبری گفت: ما به هیچ وجه نباید اجازه تخریب و آسیب رسیدن به پوشش گیاهی خراسان‌جنوبی را بدهیم و در این زمینه نیازمند مراقبت‌های ویژه هستیم. اعتبار در حوزه مقابله با ریزگردها که از سازمان محیط‌زیست و کارگروه مقابله با ریزگردها به این امر در خراسان‌جنوبی اختصاص یافت ۴۵ میلیارد تومان بود که بیشتر آن در اختیار منابع طبیعی استان قرار گرفت و هفت میلیارد تومان آن به محیط‌زیست اختصاص یافت. بیشتر این اعتبار صرف نهال کاری و ایجاد پوشش گیاهی شد، اگر دغدغه تولید ریزگردها را داریم باید میزان دخالت انسان در طبیعت را مدیریت کنیم و تنها با این راهکار به نتیجه مطلوب و مد نظر خواهیم رسید.
با توجه به آنچه مطرح شد در تولید ریزگردها همه از اعم دامداران با چرای بی‌رویه دام‌ها، کشاورزان با استفاده بیش از اندازه از سفره‌های آب زیر زمینی، گردشگران با گردشگری غیر اصولی و بسیاری دیگر از مردم با تخریب پوشش گیاهی مقصرند. طبیعی است نمی‌توان از یک طرف در راستای مقابله با ریزگردها اقدام به نهال‌کاری و درختکاری داشته باشیم و از طرف دیگر همچنان تخریب پوشش گیاهی بالا برود یا دامدار همچنان چرای رویه دام خود را ادامه دهد.
پس لازم است بعد از تخصیص اعتبارات در حوزه مقابله با ریزگردها علاوه بر نهال کاری‌های جدید به مردم نسبت به حفظ پوشش گیاهی فعلی، راهکارهای گردشگری موافق با اصول زیست‌محیطی و میزان اصولی برداشت آب از سفرهای آب زیر زمینی آگاهی‌های لازم داده شود. یادمان نرود پوشش گیاهی یک منطقه شاید به راحتی و با یک سهل انگاری ساده از بین برود، ولی رویش دوباره نهال و درخت و رشد آن سال‌های متمادی طول می‌کشد.
نظر شما